Nils Gaup lea ISFI ođđa filbmakonsuleanta

Internášunála Sámi Filbma Instituhtta lea hui rámis go Nils Gaup lea álgán filbmakonsuleantan ISFI:i. Dás beasat lohkat eanet maid son lea buvttadan, su jurdagiid sámi filmmaid boahtteáiggi birra ja makkár rávvagiid addá boahttevaš sámi filbmadahkkiide.

Nils Gaup lea Ofelaš filmmain (1987) čajehan geainnu sámi filmmaid boahtteáigái. Son lea beakkán sámi filbmadahki, ja lea ráhkadan ja bagadallan filmmaid máilmmidásis badjelaš 30 jagi. Dál son lea bargagoahtán filbmakonsuleantan.

-Lea hui somá leat mielde dán proseassas, ja lea nu somá go olbmot háliidit ráhkadit filmmaid. Leat olu miellagiddevaš ideat, ja Sámi kultuvrra ektui leat vaikke makkár ideat. Mun jáhkkán ja orun dovdamin ahte dál boahtá geavvat ollu sámi filbmamáilmmis, ja bohtet ráhkaduvvot sihke ráiddut, dokumentárat, guhkesfilmmat ja spillat, dadjá Nils Gaup.

Nils Gaup lea Sámis, ja erenomážit sámi filbmadahkkiide, stuorra ovdagovva, dan rájes go Ofelaš filbma almmuhuvvui 1987:as.

Dan rájis lea son bagadallan 13 filmma, sihke guhkesfilmmaid ja tv-ráidduid; ee Guovdageainnu-stuimmit (2008), Reisen til julestjernen (2012), Hjerterått (2013), Glassdukkene (2014), Birkebeinerne (2016), Bilder fra et Nordisk drama (2021).

Dán jagi boahtá ges filbma Sulis 1907, maid Tom Vidar Karlsen, Trond Eliassen ja Christer Nilson buvttadit.

Filbma ilbmá čakčat, ja lea dál post-buvttadeamis. Danne heiviige bures ahte sáhtii dál bargagoahtit filbmakonsuleantan ISFIai dadjá son.

– Olbmot leat álo buktán jurdagiid munnje, ja mus ii leamaš áigi vástidit. Dál illudan go beasan vástidit ja čiekŋudit dása. Mu mielas lea nu miellagiddevaš, ja nu somá go olbmot háliidit ráhkadit filmmaid.

Son lea maid mentor ja bagadallá sámi filbmadahkkiid filbmamanusiid. Filbmakonsuleantan galgá gieđahallat ohcamušaid mat bohtet ISFI:i.

– Dál čohkkán nuppe bealde beavddi filmmaid ektui, ja dat lea áibbas ortnegis munnje.

Mii lea du buoremus ráva sámi filbmadahkkiide?

– Gávnna fáttá ja idea mii lea hui mávssolaš dutnje, ja juoidá maid dovddat ahte duođaid fertet muitalit. Ii ge dakkár maid juohkehaš sáhttá muitalit.

10 jagi proseassa
Ádjána ráhkadit filmma, ja áinnas galggašii dakkár fáddá mainna sáhtašit bargat vaikko 30 jagi.

– Go álgen bargat Guovdageainnu stuimmiid filmmain, de dovden ahte lei dehálaš munnje dát muitalus. Muittán mánnávuođa rájis dán muitalusa. Elle Skum lei ge mu máttaráhkku, ja munnje lei hui dehálaš dán muitalusa muitalit.

Lei guhkes mátki jurdagis gárvves filbmii, gávdnat dan vuogas vuogi muitalit, ja maiddái mo galggai ruhtadeddjiid oažžut mielde prosessii. Dan rájis go álggii Guovdageainnu stuimmiid filmma duohtandahkat, de válddi olles proseassa 10 jagi.

Johtit muitalusaiguin
Son lea bajásšaddan Soahtefielmmás Guovdageainnus, ja mánnán ja nuorran gulai olu muitalusaid. Njálmmálaš muitalanárbevierru lei dábálaš sámis ovdalgo TV bođii.

– Mu mielas lea hui somá bargat sámi muitalusaiguin, ja mun háliidin bargat sámi kultuvrrain. Dan áiggi ii gávdnon sámi teáhter, nu ahte de ásaheimmet Beaivvža. Muhto teáhteris leat čatnon lávdái, ja leat doppe guhtta beaivve vahkkus. Vaikke beaivvážis gal lea dieđusge veahá eará lahkai. Mun háliidin mátkkoštit ja vásihit mii máilmmis lea, ja mun jurddašin filbma heive dasa buorebut. Ja nu mun álgen filmmaiguin bargat.

Jos lei buorre muitalus de siđaimet muitalit eanet
Son muittaša go sihke nuorat ja boarrásit olbmot máinnastedje.

– Muittán bures dáid muitalusaid mánnán. Vaikke geat muitaledje muitalusaid. Dát lei min guoimmuheapmi danne go mis ii lean TV. Lávejedje muitalit oanehis muitalusaid mat válde 10 minuhtta. Jos lei hui buorre muitalus, de siđaimet fas muitalit eanet ja eanet. Ja Ofelaš filbma lea máŋga muitalusa biddjon oktii okta muitalussan.

Go TV bođii de heite olbmot muitaleamen, ja árbevierru jávkagođii smiehtada son.

– Ja filbma lea hui buorre oažžut ruovttoluotta dan árbevirolaš máinnasteami. Ofelašfilmmain lei ge áigumuš oažžut ruovttoluotta dan muitalanárbevieru. Jos mii eat muital iežamet muitalusaid de nohká sápmi.

Manne leat sámi filmmat dehálačča?

– Jos eat ráhkat sámi filmmaid, de boahtá min kultuvrra jávkat. Juohke kinos leat dál muitalusat. Netflixas leat muitalusat. Jos mii eat muital min iežamet muitalusaid de dat jávket. Otne gehččet mánát filmmaid ja tv-ráiddui. Sii dihtet eanet Ninjago máilmmi birra go min sámi muitalusaid ja mytologiija birra. Jos mii eat muital daid de sáhttet earát boahttit ja váldit min kultuvrra ja geavahit dan.

– Ja go mii máilmmis leat bilidan luonddu, de lea hui dehálaš loktet dan vuođđo sámi kultuvrra mii mis lea jávkamin.

Sápmi lea stuorra gáldu
Sámis lea olu mii heive filbmii. Sápmi lea visuella čalbmáičuohcci, ja sámi musihkka ja luohti lea erenoamáš. Sápmi lea stuoris ja leat nu olu iešguđet sámi muitalusat ja árbevierut olles sámis, lullisámis gitta nuortta beallái.

– Sápmi lea stuorra gáldu gos mii sáhttit gávdnan olu máidnasiid. Qvikstad ja Læstadius leat čohkken máŋga čuođi muitalusa.

Mii lea dat boahtte stuorra Sámi filbma ja muitalus?

– Mus ii leat mii ge vástádus dasa makkár filbma dat galgá leat. Dat mii lea buorre jurdda lea dávjá dakkár mii hirpmástuhttá ja dakkár maid ii oktage leat ovdal jurddašan. Dan maid eat vuordde, ja fáhkka boahttá.

Danne lea ge ISFI dehálaš.

– Ovdamearkkadihte NFI haga eai livčče ge Norgga filmmat, nu ahte lea buorre ahte gávdno Sámi filbmainstituhtta, mii sáhttá veahkehit ja doarjut sámi filmmaid.